Γενέθλια έχει σήμερα ο Ηρακλής, ο οποίος γίνεται 116 ετών. Ιδρύθηκε στις 29 Νοεμβρίου 1908 και αποτελεί ένα από τα αρχαιότερα εν ενεργεία αθλητικά σωματεία στην Ελλάδα.
Αντλεί το όνομα του από τον ημίθεο Ηρακλή, ήρωα της ελληνικής μυθολογίας. Στο έμβλημα του απεικονίζεται το κεφαλαίο γράμμα Ήτα (Η) του ελληνικού αλφαβήτου. Τα χρώματα του Γ.Σ. Ηρακλής Θεσσαλονίκης είναι το μπλε και το λευκό, εμπνευσμένα από τη γαλανόλευκη σημαία της Ελλάδας, ως ένδειξη της εθνικότητας και του πάθους των μελών του για την απελευθέρωση της υποδουλωμένης τότε Θεσσαλονίκης από την οθωμανική αυτοκρατορία.
Αποτελεί τον παλαιότερο εν ενεργεία αθλητικό σύλλογο της Θεσσαλονίκης και της Μακεδονίας, και θεωρείται ως η ομάδα των συντηρητικών παλαιών Θεσσαλονικέων. Τα προσωνύμια που τον ακολουθούν είναι «Γηραιός» και «Ημίθεος».
Το ανδρικό τμήμα ποδοσφαίρου του Γ.Σ. Ηρακλής Θεσσαλονίκης ιδρύθηκε το 1908 και αποτελεί παράλληλα τον παλαιότερο εν ενεργεία ποδοσφαιρικό σύλλογο της Θεσσαλονίκης και της Μακεδονίας.
Η σύσταση και τα μέλη
Ο «Όμιλος Φιλομούσων» αποτελεί ιστορικά το πρώτο αθλητικό σωματείο της Θεσσαλονίκης και ιδρύθηκε στις 1 Ιουλίου 1899. Αρχικά, ο Όμιλος Φιλομούσων ασχολήθηκε με τη φιλολογία, το θέατρο και τη μουσική. Σύμφωνα με το καταστατικό του που ψηφίστηκε στις 1 Ιουλίου 1899, ο σκοπός του Ομίλου Φιλομούσων ήταν η ηθική μόρφωση και η πνευματική και σωματική ανάπτυξη των μελών του.
Τα πρώτα γνωστά μέλη του ήταν οι: Γ. Γρηγοριάδης, Γ. Χαλάς, Π. Τσιατσιαπάς, Γ. Ξανθίδης, Δημήτριος Κοντορέπας, Χ. Τσακιράκης, αδελφοί Μάνου, αδελφοί Καλού, αδελφοί Ζουμετίκου, Χρ. Οικονόμου, Ν. Μπέλλας, Γεώργιος Διβόλης, Δ. Δίγκας, Α. Καμπίτογλου, Γ. Δημάδης, Γ. Μωραϊτόπουλος και άλλοι. Πρόεδροι του Ομίλου Φιλομούσων διετέλεσαν κατά σειρά οι Βασίλειος Μάνος, Αλέξανδρος Παπάζογλου ιατρός, Κ. Ζήσης, Γ. Καρβωνίδης, Δ. Δίγκας, ενώ επίτιμοι πρόεδροι διετέλεσαν ο Γενικός Διοικητής της Νομαρχίας Χασάν Φεχμί Πασάς, ο οποίος ενθάρρυνε το έργο του Ομίλου Φιλομούσων, συνέδραμε οικονομικά στις προσπάθειές του και τον έθεσε υπό την υψηλή προστασία του σουλτάνου της οθωμανικής αυτοκρατορίας Αμπντούλ Χαμίτ Β΄, και ο Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Αλέξανδρος Β΄ ο οποίος δέχθηκε με χαρά αυτόν τον τιμητικό τίτλο με την ευκαιρία των εορτασμών των πέντε ετών του Ομίλου Φιλομούσων.
Τα τμήματα θεάτρου και μουσικής
O Όμιλος Φιλομούσων έδωσε την πρώτη θεατρική παράσταση στο τότε Κεντρικό Παρθεναγωγείο με το δράμα «Σαμψών και Δαλιδά» στις 12 Φεβρουαρίου 1900. Για την επιτυχία της παράστασης εργάστηκαν όλοι οι πρώτοι παράγοντες του. Εντωμεταξύ, ο Όμιλος Φιλομούσων εγκαταστάθηκε στα γραφεία του «Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου» που στεγαζόταν στην οικία Ξανθίδη, παρακείμενη της Εκκλησίας του Αγίου Αθανασίου. Τον Μάρτιο 1900 ιδρύθηκε το μουσικό τμήμα από τον διδάσκαλο Αθανάσιο Μάνο. Στις 22 Ιουλίου 1902, ο Όμιλος Φιλομούσων έδωσε για πρώτη φορά συναυλία στην αίθουσα «τα Ολύμπια», στη θέση του μετέπειτα ζυθοπωλείου «Όλυμπος Νάουσα».
Το τμήμα αθλητισμού
Τα μέλη του Ομίλου Φιλομούσων κατά το αρχαίο γνωμικό «νους υγιής εν σώματι υγιεί» αντιλήφθηκαν ότι η τέλεια μόρφωση των νέων δεν ήταν δυνατή χωρίς γυμναστική και άσκηση στην ύπαιθρο. Για τον λόγο αυτό ίδρυσαν το 1902, εφαρμόζοντας το καταστατικό, και αθλητικό τμήμα και συμβλήθηκαν με την ελληνική κοινότητα της Θεσσαλονίκης ώστε τα μέλη του να γυμνάζονται στο κοινοτικό γυμναστήριο μετά το πέρας των σχολικών ασκήσεων υπό την καθοδήγηση του γυμναστή της ελληνικής κοινότητας Μ. Παπαθανασίου.
Το κοινοτικό γυμναστήριο βρισκόταν στη συμβολή των σημερινών οδών Ιασωνίδου και Κ. Παλαιολόγου, όπου είχε αγοραστεί ένα μεγάλο οικόπεδο για να στεγάσει την Αστική Σχολή της Ελληνικής Ορθόδοξης Κοινότητας, έμενε όμως άκτιστο ελλείψει χρημάτων. Τελικώς οικοδομήθηκε το 1906. Έως τότε διατέθηκε για να γυμνάζονται οι μαθητές του Ελληνικού Γυμνασίου και το γυμναστικό τμήμα του Ομίλου Φιλομούσων.
Παρακείμενα στον Όμιλο Φιλομούσων υπήρχε το 1903 ομάδα η οποία, αφού οργανώθηκε, προσπαθούσε να ιδρύσει αθλητικό σύλλογο με το όνομα «τα Ολύμπια». Η εν λόγω ομάδα αποτελούνταν από νέους που συγκεντρώνονταν στο γήπεδο του Γεωργίου Σωτηριάδη, πίσω από την οδό Εθνικής Αμύνης στην περιοχή Συντριβανίου, που είχε έκταση πάνω από 300 τ.μ. Οι συμμετέχοντες στην ομάδα «τα Ολύμπια» αθλούνταν στη σφαιροβολία, στο άλμα και στο τρέξιμο, υπήρχε δε και δίζυγο. Οι αθλητές ήταν 13, ανάμεσα σε αυτούς και ο Γεώργιος Σωτηριάδης, ο Απόστολος Κοσμόπουλος, ο Φ. Ιωαννίδης, ο Κ. Αντωνιάδης, ο Δ. Παπαγεωργίου, ο Κωνσταντίνος Τορνιβούκας, ο Νικόλαος Λιόντας, ο Ι. Κωνσταντινίδης, ο Νικόλαος Πίνδος, ο Ζωγράφος και ο Γεώργιος Βαπόρης.
Όταν ο Όμιλος Φιλομούσων αντιλήφθηκε τη σύσταση αυτής της ομάδας, με πρωτοβουλία των Γεωργίου Διβόλη και Μ. Ιωαννίδη και μετά από συνεννοήσεις, επέτυχε η ομάδα αυτή να προσέλθει σύσσωμη, και να ενσωματωθεί στον Όμιλο Φιλομούσων, συγκροτώντας το αθλητικό τμήμα του σωματείου κατά το 1903. Σε συνεννόηση με την ελληνική κοινότητα της Θεσσαλονίκης, παραχωρήθηκε στον Όμιλο Φιλομούσων το γυμναστήριο του σωματείου «τα Ολύμπια» για την άθληση των μελών του. Πέρα από τον στίβο, ο Όμιλος Φιλομούσων ασχολήθηκε με ποδόσφαιρο, κολύμβηση, κωπηλασία (απέκτησε και δική του λέμβο που την ονόμασε «Αργώ» και που βάφτηκε γαλάζια) και ποδηλασία.
Το τμήμα ποδοσφαίρου
Το πιο δημοφιλές τμήμα του Ομίλου Φιλομούσων, που παρέσυρε όλα σχεδόν τα μέλη του, υπήρξε το ποδοσφαιρικό. Δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς ήρθε το ποδόσφαιρο στη Θεσσαλονίκη. Φαίνεται πάντως ότι στην εμφάνισή του συνετέλεσαν οι αδελφοί Καούκη, οι οποίοι με τους αδελφούς Κόβο, Τιάνο και άλλους, ίδρυσαν περί το 1901–1902 την Union Sportive. Την ίδια εποχή, με πρωτοβουλία του Κωνσταντίνου Τορνιβούκα, που μόλις είχε καταφτάσει από τη Γερμανία, εισήχθη και στον Όμιλο Φιλομούσων το ποδόσφαιρο. Ο Κωνσταντίνος Τορνιβούκας υπήρξε ο πρώτος αρχηγός και οργανωτής της ποδοσφαιρικής ομάδας του σωματείου.
Κατά το 1903, ο Όμιλος Φιλομούσων είχε καλή ποδοσφαιρική ομάδα, την οποία αποτελούσαν οι Νικόλαος Πίνδος, Κωνσταντίνος Τορνιβούκας, Α. Παπαβασιλείου, Αγησίλαος Τέγος, Ι. Καλός, Γεώργιος Βαπόρης, Σαμαράς, Απόστολος Κοσμόπουλος, Γεώργιος Σωτηριάδης, Απόστολος Καραγκουνίδης, Νικόλαος Καραγκουνίδης, Νικόλαος Λιόντας, Γεώργιος Διβόλης, Ιούλιος Άμποτ, Στ. Χρυσίδης, Α. Σακελλαρίδης, Ιωάννης Κύρου, Α. Μιχιτσόπουλος, Α. Μεϊμαρίδης, Ζ. Ευσταθιάδης, και αργότερα οι Α. Γαβριηλίδης, Α. Παπαδάκης, Βασίλειος Ζαρκάδης, Ι. Τέτος, Γεώργιος Σαμαράς, Τ. Γερασίμου, Νικόλαος Πεντζίκης, αδελφοί Βασιλειάδη, αδελφοί Πλάστα, Κ. Φωκίδη, Ιωάννης Μεσθανεύς και άλλοι. Οι προπονήσεις της ποδοσφαιρικής ομάδας γίνονταν τακτικά στον χώρο μπροστά από το Παπάφειο Ορφανοτροφείο, και σαν αποδυτήριο χρησιμοποιούσαν ένα δωμάτιο που είχε νοικιαστεί στο σπίτι μίας κυρίας, η οποία ονομαζόταν Δάφνη. Το σπίτι αυτό βρισκόταν απέναντι από το Παπάφειο Ορφανοτροφείο.
Η συμμετοχή των μελών στην απελευθέρωση της Μακεδονίας
Ο πρώτος πρόεδρος του Ομίλου Φιλομούσων, ο καθηγητής Βασίλειος Μάνος Πράκτορας Γ΄ τάξης στον Μακεδονικό Αγώνα,όπως και πολλά απ’ τα μέλη του Ομίλου Φιλομούσων συμμετείχαν σε δράσεις που είχαν σκοπό την ένωση της Μακεδονίας με την Ελλάδα. Σύμφωνα με στοιχεία του Υπουργείου Εξωτερικών, η «Επιτροπή προς ενίσχυση της Ελληνικής Εκκλησίας και Παιδείας» στο πλαίσιο της εκπαιδευτικής οργάνωσης του αλύτρωτου ελληνισμού προχώρησε στη χορήγηση οικονομικής ενίσχυσης σε περιοχές της Μακεδονίας. Σύμφωνα με τον πίνακα χορηγημάτων το Γενικό Προξενείο του ελεύθερου ελληνικού κράτους στη Θεσσαλονίκη έδωσε κατά τη δεύτερη τετραμηνία του σχολικού έτους 1904–1905 στον πρώτο πρόεδρο του Ομίλου Φιλομούσων καθηγητή Βασίλειο Μάνο 7 οθωμανικές λίρες και στον δεύτερο πρόεδρο του Ομίλου Φιλομούσων, ιατρό Αλέξανδρο Παπάζογλου 5 οθωμανικές λίρες για να συμβάλουν με τον τρόπο τους στην απελευθέρωση της Μακεδονίας.
Γ.Σ. Ηρακλής Θεσσαλονίκης (1908–2022)
Στις 29 Νοεμβρίου 1908 συγκλήθηκε η ιδρυτική γενική συνέλευση ενός νέου αθλητικού συλλόγου με την επωνυμία «Μακεδονικός Γυμναστικός Σύλλογος» (Γ.Σ. Μακεδονικός) από τα πρώην μέλη του αθλητικού τμήματος του Ομίλου Φιλομούσων. Στην πρώτη αυτή γενική συνέλευση ψηφίστηκε το καταστατικό του νέου αθλητικού συλλόγου, το οποίο αποτελούνταν από 36 άρθρα και εξελέγη το πρώτο διοικητικό συμβούλιο. Πρόεδρος του πρώτου διοικητικού συμβουλίου ανέλαβε ο ιατρός Αλκιβιάδης Μάλτος, γραμματέας ο Ι. Αντωνιάδης και μέλη οι Π. Κοντογιάννης, Αιμ. Κόπανος, Δημήτριος Χατζόπουλος, Δημήτριος Κοντορέπας και Ιωάννης Κύρου. Μετά την πρώτη αυτή γενική συνέλευση οι άνθρωποι του αθλητικού συλλόγου ενημέρωσαν τις αρχές του οθωμανικού καθεστώτος και η αστυνομία επέτρεψε τη λειτουργία του αθλητικού συλλόγου με μία απλή άδεια. Η ποδοσφαιρική ομάδα του Γ.Σ. Μακεδονικού προπονούνταν στο γυμναστήριο, στο Παπάφειο Ορφανοτροφείο και στα Καραγάτσια με προπονητή τον Ιούλιο Σαριδάκη. Πρώτος γυμναστής του αθλητικού συλλόγου ήταν ο Γ. Διακάκης.
1910–1912: Οθωμανικός Ελληνικός Γυμναστικός Σύλλογος Θεσσαλονίκης «ο Ηρακλής»
Την περίοδο αυτή στη Θεσσαλονίκη ανελίχθηκε το κίνημα των Νεότουρκων και οι πολιτικές συνθήκες ήταν ρευστές. Οι κάτοικοι των μη τουρκικών παροικιών της Θεσσαλονίκης δέχονταν έντονες πιέσεις για να αποβάλουν τα εθνικά χαρακτηριστικά και σύμβολα από τις δραστηριότητες τους. Σύμφωνα με τον νέο νόμο περί σωματείων, κάθε σύλλογος της Θεσσαλονίκης όφειλε να επανιδρυθεί υπό λιγότερο εμφανή εθνικά χαρακτηριστικά. Η αναφορά περί Μακεδονίας στον τίτλο του αθλητικού συλλόγου ενοχλούσε τις οθωμανικές αρχές, καθώς παρέπεμπε στις αλυτρωτικές διεκδικήσεις της Ελλάδας, αλλά και στην ελληνικότητα της περιοχής.
Το 1910 οι Αλκιβιάδης Μάλτος, Δημήτριος Κοντορέπας, Ιωάννης Κύρου και Αιμ. Κόπανος ανέλαβαν την ευθύνη, και με εντελώς αντικαταστατικό τρόπο, ήρθαν σε συνεννόηση με τις αρχές του καθεστώτος των Νεότουρκων, διαφοροποίησαν τον κανονισμό λειτουργίας και άλλαξαν την επωνυμία του αθλητικού συλλόγου σε «Οθωμανικός Ελληνικός Γυμναστικός Σύλλογος Θεσσαλονίκης «ο Ηρακλής»» (Ο.Ε.Γ.Σ. Ηρακλής Θεσσαλονίκης). Παράλληλα με τις διαπραγματεύσεις τις αρχές του καθεστώτος των Νεότουρκων, εξελέγη νέο διοικητικό συμβούλιο υπό την προεδρία του εκδότη της εφημερίδας «Νέα Αλήθεια», Ιωάννη Κούσκουρα. Στις 13 Μαρτίου 1911 πραγματοποιήθηκε η επόμενη γενική συνέλευση όπου παρουσιάστηκε το νέο καταστατικό του αθλητικού συλλόγου.
Για να επισημοποιήσει την υπόσταση του, ο Ο.Ε.Γ.Σ. Ηρακλής Θεσσαλονίκης εγγράφηκε στον Σύνδεσμο Ελληνικών Γυμναστικών Αθλητικών Σωματείων (Σ.Ε.Γ.Α.Σ.) και όρισε πρώτο αντιπρόσωπο του τον Κ. Ψαροδήμο. Το 1910 και το 1911 στο γυμναστήριο του Ο.Ε.Γ.Σ. Ηρακλή Θεσσαλονίκης πραγματοποιήθηκαν σχολικές γυμναστικές επιδείξεις και το 1911 έγιναν συγχρόνως αθλητικοί αγώνες. Οι επιδείξεις αυτές γίνονταν όχι μόνο για να επιδειχθεί η γυμναστική πρόοδος των αθλητών, αλλά επίσης ήταν μία εθνική εκδήλωση, όπου ο ελληνισμός της Θεσσαλονίκης συσπειρώνονταν και καμάρωνε τα εθνικά χρώματα καθώς τα γαλανόλευκα της ελληνικής σημαίας κοσμούσαν τις στολές των αθλητών.
Ο Ο.Ε.Γ.Σ. Ηρακλής Θεσσαλονίκης άρχισε να προκηρύσσει κάθε χρόνο εφηβικούς αθλητικούς αγώνες μεταξύ των ελληνικών σχολείων της Μέσης Εκπαίδευσης, δηλαδή του Γυμνασίου, του Παπαφείου Ορφανοτροφείου, του Λυκείου Νούκα και της Σχολής Κωνσταντινίδη. Οι πρώτοι από αυτούς τους αγώνες πραγματοποιήθηκαν στις 7 και 8 Απριλίου 1912 στο Γυμναστήριο, όπου συνολικά αγωνίστηκαν 169 αθλητές. Λίγους μήνες νωρίτερα, αναφέρεται στην εφημερίδα «Μακεδονία» ότι στις 28 Νοεμβρίου 1911 διεξήχθησαν ποδοσφαιρικοί αγώνες μεταξύ των μαθητών του Λυκείου εναντίον της μεικτής ομάδας του Ο.Ε.Γ.Σ. Ηρακλή Θεσσαλονίκης και των μαθητών του Ελληνικού Γυμνασίου. Το Λύκειο νίκησε τη μεικτή ομάδα με score 1–0. Ο Ο.Ε.Γ.Σ. Ηρακλής Θεσσαλονίκης έστειλε έγγραφο προς τις συντεχνίες και τα ελληνικά εργατικά σωματεία, προτείνοντας στα μέλη τους να γυμνάζονται στον αθλητικό σύλλογο, ο οποίος έχαιρε της εκτίμησης της ελληνικής κοινότητας της Θεσσαλονίκης.
Στις 22 Σεπτεμβρίου 1912 ο Ο.Ε.Γ.Σ. Ηρακλής Θεσσαλονίκης διοργάνωσε τους Α΄ Ναυτικούς Αγώνες Θεσσαλονίκης οι οποίοι περιλάμβαναν κολυμβητικά αγωνίσματα και λεμβοδρομίες. Ο Οθωμανός ναύαρχος Τζαβήτ Μπέης έθεσε στη διάθεση των παραγόντων του Ο.Ε.Γ.Σ. Ηρακλή Θεσσαλονίκης κάθε πρόσφορο μέσο, ακόμα και το πολεμικό πλοίο «Φουάτ» για την επιτυχία των ναυτικών αγώνων. Στους αγώνες συμμετείχαν επίσης αθλητές της Γερμανικής Λέσχης, μεμονωμένοι αθλητές, επαγγελματίες κωπηλάτες, καθώς και ναύτες του οθωμανικού πολεμικού ναυτικού. Με εντολή του ναυάρχου σημαιοστολίστηκε όλη η περιοχή της πλατείας του Λευκού Πύργου και επετράπη να κοπεί εισιτήριο από τους θεατές της προκυμαίας.
Μόλις 13 ημέρες μετά τους Α΄ Ναυτικούς Αγώνες Θεσσαλονίκης, που διοργάνωσε ο Ο.Ε.Γ.Σ. Ηρακλής Θεσσαλονίκης, ξεκίνησε ο Α΄ Βαλκανικός Πόλεμος. Με την κήρυξη του Α΄ Βαλκανικού Πολέμου κάθε αθλητική δραστηριότητα σταμάτησε. Τα περισσότερα μέλη του Ο.Ε.Γ.Σ. Ηρακλή Θεσσαλονίκης επιστρατεύτηκαν στον οθωμανικό στρατό. Ο πρόεδρος του Ο.Ε.Γ.Σ. Ηρακλή Θεσσαλονίκης, Νικόλαος Κασάπης, ιατρός του οθωμανικού στρατού, αιχμαλωτίστηκε μετά από μερικές ημέρες από τον στρατό του Μαυροβουνίου.
